Nước chấm là một trong những yếu tố quyết định hương vị của nhiều món như bánh xèo, chả giò... tạo nên bản sắc riêng cho ẩm thực Việt Nam.
Bánh xèo
Nếu bánh xèo ở Cao Lãnh làm từ bột gạo đổ thật mỏng trong chảo nhôm, đặt trên lò củi, với nhân giá, thịt lợn và tôm, Cần Thơ có bánh xèo củ hũ dừa. Hay về An Giang, du khách sẽ gặp bánh xèo bông điên điển. Nước chấm ăn kèm với bánh xèo cũng tùy nơi mà thay đổi, nhưng phổ biến nhất vẫn là nước mắm tỏi ớt, có vị mặn ngọt vừa miệng. Nhiều nơi còn cho thêm củ cải xắt sợi đã ngâm chua vào ăn chung.
Chả giò
Nước chấm là thứ "phụ kiện" không thể vắng mặt khi dọn món chả giò của người miền Nam, đặc biệt là ở Sài Gòn. Chả giò có thể ăn chung với bún hoặc ăn riêng, và nước chấm giúp cân vị hơn.
Thông thường, nước chấm ăn với chả giò sẽ được pha từ mắm, chanh hoặc giấm, đường, tỏi, ớt. Để dậy mùi, nhiều tay bếp còn cho thêm ngò rí xắt nhuyễn hoặc hạt tiêu.
Cơm tấm
Hiếm có ai ăn cơm tấm với nước tương hay một loại nước chấm nào khác vì nếu nói không ngoa, nước mắm chính là "linh hồn" của món ăn này.
Cơm tấm có thể được tìm thấy ở rất nhiều nơi, đặc biệt là ở Sài Gòn, món ăn có mặt ở hầu hết các con đường. Quán đông khách hay không cũng phải tùy vào chất lượng của nước chấm. Vị đậm đà của nước mắm được pha từ đường cát, bột ngọt và thứ nước mắm hảo hạng, không thể thiếu tỏi và ớt bằm. Ngoài ra, nhiều nơi còn cho thêm nước dừa tươi và đồ chua để thay đổi mùi vị.
Gỏi cuốn
Mắm nêm là loại nước chấm phổ biến nhất được ăn kèm với gỏi cuốn. Ngoài ra, nhiều nơi còn chấm chung với nước mắm. Đây là món ăn vặt quen thuộc vào những buổi xế chiều ở Sài Gòn. Vỏ cuốn là bánh tráng gạo, nhân bên trong thường có tôm luộc, thịt luộc, rau cuốn kèm là rau thơm và rau sống: hẹ, húng, diếp cá, xà lách, tía tô...
Bò phá lấu
Là một đặc sản của Sài Gòn, bò phá lấu thường được bán vào buổi tối, trong hẻm hoặc ở vỉa hè. Nước chấm ăn cùng có khi là mắm me, có chỗ là mắm chanh cũng có nơi dùng tắc (quất) để pha. Công thức pha có khác nhau nhưng nước chấm luôn có vị chua đặc trưng. Người ăn cay có thể cho thêm ớt xắt.
Nếu lần đầu tiên đến Sài Gòn, bạn nên thưởng thức một chén phá lấu nóng cùng ổ bánh mì giòn, đừng quên ăn kèm nước chấm để cảm nhận đầy đủ mùi vị của món ăn. .
Bột chiên
Bột chiên là món ăn có nguồn gốc từ người Hoa. Theo cô Ngọc, người đã bán bột chiên được 43 năm thì người Tiều thường ăn bột chiên kèm với nước tương mặn, không pha chế mà chỉ cho thêm chút giấm. Họ cũng không ăn kèm với đu đủ xắt sợi hay cà rốt ngâm chua. Nhưng ở Sài Gòn, bột chiên luôn được ăn kèm với nước chấm đã được pha.
Tùy từng đầu bếp mà cách pha chế, thêm thắt nguyên liệu sẽ khác nhau. Thành phần chính thường là nước tương loãng, đường và giấm. Người bán thường để đồ chua lên trên mặt bột chiên, còn nước chấm sẽ được rót đầy trong một chén nhỏ. Khi ăn bạn sẽ đổ chén nước này lên đĩa bánh, trộn đều có thể ăn được.